دست های کثیف پشت پرده نقره ای

مسعود سلطانی - تحریم ها شرایط اقتصادی را برای همه تغییر داده است. کاهش درآمدهای نفتی دولت و کسری بودجه موجب شده است تا دولت متکی به نفت ایران برای جلوگیری از فرار مالیاتی کیسه ای بزرگ بدوزد. پزشکان، وکلا و 20 صنف دیگر به زودی ملزم به استفاده از کارتخوان یا پایانه فروش خواهند شد تا از این طریق نظارت دقیق تری روی درآمدشان اعمال شود و در نتیجه مالیات بیشتری بپردازند.
با این حال کارشناسان بسیاری معتقدند که در قانون ایران گریزگاه های زیادی برای فرار از پرداخت مالیات وجود دارد. اگر فرض امکان پرداخت رشوه، شیرینی و هزینه چای بچه ها را برای فرار از مالیات کنار بگذاریم و این امر را محال قلمداد کنیم بازهم برای فرار مالیاتی راه بسیار است.
اما این موضوع چه ربطی به سینما و روز سینما دارد؟ پاسخ روشن است، گروه فعالیت های فرهنگی و هنری یکی از مواردی است که طبق قانون معافیت مالیاتی دارد.
تمام سینمادارانی که از وزارت ارشاد مجوز دارند به شرط ارائه اسناد مالی شامل تمام دریافت ها و پرداخت ها از پرداخت مالیات معاف می شوند. این معافیت مالیاتی که از سال ٩۰ تحت عنوان «نرخ صفر» اعمال می شود، مودیان حقیقی را مکلف می کند که عملیات مالی خود را صرفا از طریق سیستم بانکی انجام دهند و اسناد همه دریافت ها و پرداخت های خود را برای ارائه به حوزه مالیاتی یا هیئت حل اختلاف مالیاتی نگهداری کنند اما تمام این فعالیت ها معاف از مالیات است.

پرده نقره ای راهی برای فرار
طبق قانون مالیات های مستقیم کشور برخی گروه ها و اصناف از پرداخت مالیات معاف هستند. خیریه ها، باشگا ه های ورزشی، موسسات فرهنگی و هنری، موسسات آموزشی و ... همه معاف از مالیات هستند. یکی از راهکارهای قدیمی برای فرار مالیاتی استفاده از پوشش موسسات جانبی معاف از مالیات در کنار یک فعالیت اقتصادی پول ساز است. بگذارید برای روشن شدن ذهنتان یک مثال خیالی را باهم مرور کنیم.
یک کارخانه فولاد که ملزم به پرداخت مالیات است، یک موسسه آموزشی به ثبت می رساند و در طول سال بخشی از درآمدهای کارخانه را در حساب های مالی موسسه آموزشی ثبت می کند و از این طریق از معافیت مالیاتی استفاده می کند. به همین راحتی و البته پیچیدگی.
بسیاری از شرکت های تجاری، کارخانه ها و بنگاه های اقتصادی برای استفاده از تخفیف های مالیاتی و به تعبیر دقیق تر «فرار مالیاتی» اقدام به تاسیس باشگاه ورزشی، موسسه خیریه، موسسه آموزشی، موسسه فرهنگی و هنری و ... می کنند. البته موسسات معاف از مالیات هر کدام از طریقی کسب درآمد می کنند. برای فرار مالیاتی و حتی پول شویی کافی است درآمدهایی که از محلی دیگر کسب شده تحت عنوان درآمد موسسه فرهنگی (معاف از مالیات) جا زده شود. این کار اگرچه سخت و پیچیده به نظر می رسد اما امکان پذیر است.
از آنجا که اشاره به نام هر موسسه ورزشی، خیریه ای، آموزشی و ... بار حقوقی برای نگارنده به همراه خواهد داشت در این مقال به نام هیچ موسسه ای اشاره نخواهد شد. با این حال برای یافتن شاهد مثال، کافی است اسامی باشگاه های ورزشی در لیگ های مختلف ورزشی را در ذهن مرور کنید و یا به اصرار فعالان اقتصادی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی برای تاسیس خیریه فکر کنید و مصادیق آن را در ذهن مرور کنید. بدون تردید نباید منکر نیت خیر این افراد شد اما از طرفی نباید فراموش کرد که هر موسسه خیریه یا موسسه فرهنگی و ورزشی یا ... می تواند پوششی برای فرار مالیاتی باشد.

نسبت سالن داری سینما و فرار مالیاتی؟
تا پایان سال 95 به ازای هر شهروند مشهدی حداقل یک متر فضای تجاری در مشهد ایجاد شد. بیش از 307 مجتمع تجاری با مساحت بالای یک هزار متر و حداقل 2 طبقه در این کلانشهر ساخته شد. اشباع مشهد از فضای تجاری اما مانعی برای تداوم ساخت مجتمع ها و مال ها نشد. به طوری که در 3 سال گذشته روند مال سازی ها در شهر متوقف نشده است.
اگر می پرسید این آمار چه ربطی به سینما دارد باید توجهتان را به سالن های سینمایی جلب کنیم که در همین مال ها و مجتمع های تجاری ایجاد شده است. بدون تردید ساخت سالن سینما می تواند موجب افزایش حضور مردم در این مراکز و پویایی بیشتر این اماکن شود. اما این اتفاق ربطی به فرار مالیاتی ندارد؟
از آنجا که مسئولان فعلی اداره مالیات تمایلی برای اظهار نظر درباره مسائل جنجالی را نداشتند برای یافتن پاسخی به این سوال سراغ مدیر کل سابق اداره امور مالیاتی خراسان رضوی رفتیم.
سید علی شهابی خیلی منطقی در این باره اظهار نظر کرد. او گفت: بخشی از درآمد سینما از محل فروش بلیت باید به تهیه کننده فیلم پرداخت شود. این رقم حدود 50 تا 60 درصد هزینه بلیت است. همچنین بخشی از این درآمد به عنوان عوارض به شهرداری پرداخت می شود. تعداد بلیت های فروخته شده و درآمد سینما از محل فروش اینترنتی و گیشه نیز شفافیت دارد. همچنین گنجایش سینما نیز محدودیت مشخصی دارد.
این کارشناس مالیاتی ادامه داد: با این تفاصیل امکان فرار مالیاتی از طریق سینما خیلی کم و ناچیز است. شاید بوفه های فروش مواد غذایی در سینما چنین امکانی برایشان فراهم باشد اما فرار مالیاتی در سطح گسترده از طریق سینما امکان پذیر نیست.
شهابی با اشاره به راه اندازی سالن های سینما در مجتمع های تجاری و مال ها نیز گفت: هر واحد تجاری که پایانه فروش مجزا دارد و از صنف خودش جواز کسب دریافت کرده است، پرونده مالیاتی جداگانه ای دارد. پس واحدهای تجاری در مجتمع های بزرگ نمی توانند پرونده مالیاتی و حساب های درآمدی خود را تحت عنوان سینما جا بزنند.
او اصلی ترین انگیزه فعالان اقتصادی را برای ساخت سینما احیای سرمایه نیمه جان دانست و گفت: بدون تردید تغییر کاربری تجاری به فرهنگی مثل سینما در مقایسه با فروش فضای تجاری درآمد کمتری دارد. اکنون با توجه به اشباع شدن فضای شهری مشهد از فضای تجاری تنها طبقات همکف و منهای یک مجتمع های تجاری محل رفت و آمد مردم است. فعالان اقتصادی با ساخت سینما در طبقات بالا عملا برای فضاهای تجاری بدون استفاده پاخور ایجاد می کنند و به عقیده من این اصلی ترین انگیزه آن هاست.

ساخت فیلم، معافیت حاشیه ساز دیگر
اگرچه سینمادارها و سالن های سینما راه مناسبی برای فرار مالیاتی نیست اما بدون تردید ساخت فیلم سینمایی چنین امکانی را ایجاد می کند. طبق دستورالعمل موضوع ماده ۱۲ آیین نامه اجرایی تبصره (۳) ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون مالیات های مستقیم، فعالیت های انتشاراتی، مطبوعاتی، فرهنگی و هنری معاف از مالیات است. تعریف فعالیت انتشاراتی اما بسیار بسیط است و در بخشی از تعریف این فعالیت ها آمده است: «مجموعه فعالیت هایی که در فرآیند خلاقیت، تولید، تکثیر، اجرای صحنه ای، نمایش و توزیع آثار سینمایی، سمعی و بصری، موسیقایی، هنری نمایشی، هنرهای تجسمی و مرمت و بازسازی آثار تاریخی، فرهنگی و باستانی انجام می گردد.»
به تعبیر روشن تر ساخت فیلم سینمایی نیز معاف از مالیات است. این موضوع راهی برای فرار مالیاتی و حتی پول شویی باز کرده که اکنون بحث داغ سینمای ایران است. موضوعی که در رسیدگی به اتهامات بدهکاران بزرگ بانک سرمایه در دادگاه ویژه رسیدگی به جرائم اخلالگران عمده در نظام اقتصادی نیز حسابی سر و صدا کرد. «هادی رضوی» تهیه کننده سریال پر مخاطب شهرزاد در این پرونده به 20 سال زندان و 74 ضربه شلاق محکوم شد. اما پیش از پایان دادن به این بحث پاسخ به یک سوال ضروری است. منظور از پول کثیف و پول شویی چیست؟

پول کثیف و پول شویی چیست؟
پول کثیف اصطلاحی است که از سوی مراجع اقتصادی و حقوقی، به پول هایی با منشأ معاملاتی نامشخص بی آنکه به صورت رسمی ثبت و مالیات آن پرداخت گردد اطلاق می شود، چنین سرمایه هایی عموما برای استفاده نیاز به فرآیند پاک شدن دارند که به آن پول شویی می گویند.
پول شویی در تعریف حقوقی به هر نوع عمل یا اقدام به عمل برای مخفی کردن یا تغییر ظاهر هویت عواید نامشروع به طوری که وانمود شود از منابع نامرئی سرچشمه گرفته است اطلاق می شود، این اعمال زمانی اتفاق می افتد که درآمدهای کسب شده توجیه قانونی نداشته و برای اینکه از حالت غیرقانونی خارج شوند و شکل پول های معمول را به خود بگیرند، به وسیله پول شویی، تطهیر می شوند، به عبارت ساده تر قانونی کردن درآمدهای غیرقانونی، مشروع کردن پول های نامشروع و تطهیر پول های حرام و یا تبدیل پول های کثیف ناشی از اعمال خلاف به پول های تمیز و پاک، پول شویی است. سینما به عنوان شاخه ای از هنر که مقبولیت عام داشته و از طرفی کاملاً وابسته به پول و سرمایه بوده، همواره فرصت مناسبی برای پول شویی در اختیار خاطیان قرار داده است.
شروع ماجرای ورود پول های کثیف به سینما به دهه 80 باز می گردد. در آن زمان با افزایش رشد نقدینگی و به تبع آن افزایش تورم، بحث تحریم ها و کمبود منابع مالی دولت، صنعت سینما دچار چالش سرمایه گذاری شد. بعد از آن ورود سرمایه های جدید و گاه نامشخص به بدنه سینمای کشور عده ای برای نخستین بار بحث ورود پول های کثیف به سینما را مطرح کردند. این موضوع در دهه 90 به اوج خود رسید. اکنون بعد از معلوم شدن فساد بابک زنجانی صاحب شرکت سورینت فیلم و سرمایه گذار فیلم های “نقش نگار” و “سیزده” و “هیچ کجا هیچ کس” و همین طور هادی رضوی و دیگر همدستانش مسئله پول های کثیف در سینما یکی از موضوعات داغ صنعت جادویی سینماست. مسئله ای که ریشه آن را باید در خلأهای قانون دنبال کنیم.